Яўген Магда: «Распавядаць пра Беларусь ва Украіне — як кідаць зерне на бетонную падлогу»

Фота: старонка ў Facebook Яўгена Магды

«Нас збліжаюць і раз’ядноўваюць стэрэатыпы, якія доўга існавалі, адзін пра аднаго»

У 2019‑м кнігу Яўгена Магды «Гибридная агрессия России: уроки для Европы» падарылі Лукашэнку, і той нават абяцаў яе прачытаць.

Цяпер жа палітолаг кажа: «Лукашэнку нават шклянку вады нельга падаваць з Украіны. Не кажучы ўжо пра набыццё бочкі бітума з Беларусі».

— Беларуска-украінскія адносіны знаходзяцца у стане замарозкі, — лічыць адзін з найбольш дасведчаных у беларуска-украінскіх адносінах эксперт. — Так ці інакш мы ўсе — закладнікі вайны, якая робіць успрыманне чорна-белым.

Праблемы, па яго меркаванні, трэба вырашаць з дапамогай дыялогу, які, дарэчы, у паўнавартасным фармаце пакуль малаверагодны.

— У нас больш за тысячы кіламетраў сумеснай мяжы, але мы мала ведаем адзін пра аднаго, — распавядае пра парадокс Яўген Магда. — У выніку часта разважаем стэрэатыпамі, якія выкарыстоўвае расейская прапаганда. Адзін з іх — міф пра тры братэрскія народы. 

— Мы не родзічы. Я неаднаразова казаў, што згадваць трыадзіны народ — гуляць на карысць прапагандзе Крамля, — падкрэслівае палітолаг. — Для Украіны расейцы — дакладна ворагі. А хто для беларусаў — вызначайцеся самі…

Ён таксама дадаў, што да 2014 года ўкраінцы гэтак жа ставіліся да расейцаў, як цяпер беларусы.

— Нас збліжаюць і раз’ядноўваюць стэрэатыпы, што доўга існавалі, адзін пра аднаго, — удакладніў эксперт. — Ва Украіне казалі, што ў Беларусі беспрацоўных няма, роўныя дарогі, а Лукашэнка пра ўсіх клапоціцца. У той жа час беларуская дзяржпрапаганда сцвярджала, што ў нас тут выключна майданы і ядуць рускамоўных немаўлят.

Яўген Магда падчас выступу ў Каўнасе (Літва) на Міжнародным кангрэсе даследчыкаў Беларусі

Формула: без дэмакратычнай Беларусі няма бяспечнай Еўропы

Многія ўкраінцы чулі, што расейская мова «з’ела» беларускую, згадвае яшчэ адзін стэрэатып Яўген Магда. Але не кажуць, што з пункту гледжання заканадаўства яны — па-ранейшаму раўнапраўныя.

Моўнае пытанне, між тым, не заўсёды сведчыць пра палітычную пазіцыю яе карыстальніка і тым больш — падтрымку ворага. У Кіеве, Адэсе, Харкаве гавораць па-расейску. У той жа час 90% украінцаў падтрымліваюць свае войскі і вераць у іх здольнасць даць адпор акупантам.

— Беларускую гісторыю не вывучаюць ні на водным гістарычным факультэце Украіны, — звяртае ўвагу на чарговую недарэчнасць палітолаг. — У такіх умовах распавядаць пра Беларусь ва Украіне — як кідаць зерне на бетонную падлогу.

Можа, таму апошнім часам усё часцей ва ўкраінскім дыскурсе гучаць словы пра рахунак, які трэба выставіць Беларусі пасля перамогі? Падкрэслім: гаворка вядзецца цалкам пра краіну і грамадства, а не рэжым і яго прыхільнікаў, якія дазволілі выкарыстоўваць тэрыторыю краіны без згоды народа.

Першым пра гэта казаў інфлюэнсер Сяргей Прытула. А днямі дэпутат Вярхоўнай Рады Яраслаў Юрчышын унёс заканапраект аб прызнанні Беларусі краінай-агрэсарам.

— Важна, каб на буйных украінскіх тэлеканалах аддзялялі беларусаў ад лукашыстаў, — пагаджаецца Яўген Магда. — Таксама будзе плюсам, калі ўкраінская ўлада скажа, што не згодна мець нічога агульнага з Лукашэнкам.

Нагадаем, менавіта ўкраінскі палітолаг першым публічна сфармуляваў: без дэмакратычнай Беларусі няма бяспечнай Еўропы.

«Ролік Сяргея Прытулы быў першым яго відэа пра Беларусь»

Апошнім часам Беларусь звычайна ўзгадваецца ўкраінскімі медыя ў сувязі з магчымым удзелам у вайне і пагрозай ядзернай бяспекі.

— З 24 лютага 2022 года я казаў, што беларускія войскі не пойдуць ва Украіну, — нагадвае Яўген Магда. — Я рады, што гэтага не здарылася. Бо ўварванне азначала б не толькі іх гібель, але і смерць украінскіх абаронцаў.

На фоне расійскай агрэсіі ўсё большую вагу набывае полк Каліноўскага, які ваюе на баку Украіны. Пра гэта сведчаць і яго рэгулярнае ўзгадванне ў СМІ, і сацыялагічныя даследаванні. Наколькі каліноўцы ратуюць рэпутацыю калектыўнага беларуса?

— Не думаю, што яна настолькі пагоршылася, што яе трэба ратаваць, — лічыць палітолаг. — Аднак тое, што полк Каліноўскага звяртае ўвагу грамадскасці і дазваляе ўтрымліваць баланс — праўда. Гэта адно з найбольш інфармацыйна актыўных падраздзяленняў ЗСУ.

Менавіта інфармацыйная кампанія, здаецца, можа стаць выратаваннем. Але аб’ектыўны дыскурс магчымы толькі пры наяўнасці кампетэнтнай экспертызы. Ці рэальна гэта, калі ўкраінскія спікеры слаба разумеюць працэсы ў Беларусі і наадварот?

— Ролік Сяргея Прытулы, у якім ён уздымаў пытанні да беларусаў, быў першым яго відэа пра Беларусь, — прыводзіць прыклад Яўген Магда. — Прэтэнзіі, якія ён выказаў, могуць выглядаць для некага недарэчнымі, для некага — смешнымі, але яны агучаныя. А значыць, з імі трэба належным чынам працаваць.

Палітолаг прапануе правесці публічную інвентарызацыю супольных прэтэнзій.

— Людзям, якія размаўляюць паміж сабой, пасля цяжка страляць адзін у аднаго, — прыводзіць ён лагічны аргумент. — Калі ёсць праблема неразумення, то трэба выходзіць на ўзровень вышэй. Абмяркоўваць, напрыклад, фармат Балта-Чарнаморскага саюза, згадваць агульныя гістарычныя карані.

Як папярэджвае эксперт, пабудаваць дыялог можна толькі на парытэтных пачатках.

— Я не вучу беларусаў як ім жыць, — звяртае ўвагу спікер. — Я магу распавесці пра нейкі досвед, калі пытаюцца. Але вучыць нікога не збіраюся, бо ў мяне ёсць павага да іншых людзей.

Яўген Магда прапануе пачаць з таго, каб правесці сумесную школу для журналістаў, у тым ліку пачынаючых прадстаўнікоў медыя. На яго думку, такія супольныя сустрэчы дазволяць лепш разумець адзін аднаго.

На палітычным полі Украіны, дадаў эксперт, лабістам інтарэсаў нашай краіны могуць выступаць парламентарыі з міжфракцыйнай групы «За дэмакратычную Беларусь».

Хто, калі не Арастовіч?

Экспертам па шырокім коле пытанняў, у тым ліку беларуска-украінскіх, лічыцца Аляксей Арастовіч. Але ж, калі казаць сур’ёзна, то спікераў, якія б добра разумелі кантэкст, не хапае.

— Колькасць украінскіх экспертаў, якія могуць аўтарытэтна каментаваць Беларусь, і беларускіх экспертаў, якія могуць аўтарытэтна каментаваць Украіну, з кожнага боку менш за дзесяць, — мяркуе Яўген Магда.

Ён раіць перш, чым задаваць пытанні ўкраінскаму эксперту па Беларусі, хаця б загугліць, ці каментаваў той пытанне РБ раней. А шукаць спікераў прасцей з дапамогай журналісцкай супольнасці.

— Я б рэкамендаваў, у прыватнасці, звяртацца да Віталя Портнікава, — кажа палітолаг. — Ці Раман Бяссмертнага, які быў у свой час амбасадарам у Беларусі. Таксама дасведчанымі спецыялістамі па Беларусі могуць быць Дзмітрый Грамакоў (Міжнародны цэнтр супрацьдзеяння расійскай прапагандзе), Максім Пляшко (Цэнтр беларускіх камунікацый), Яраслаў Чарнагор (аналітычны цэнтр «Украінская прызма»).

Фота: старонка ў Facebook Яўгена Магды

«Моцная прэзідэнцкая рэспубліка цалкам адпавядае палітычнай мадэлі Беларусі»

На думку Яўгена Магды, у Беларусі і Украіне на сёння адбываецца працэс фармавання палітычнай нацыі:

— Ва Украіне — больш імкліква, у Беларусі — больш павольна. Гэта нармальна. Так і павінна быць.

Аднак ёсць істотныя адрозненні. У якасці прыкладу палітолаг прыводзіць два факты з беларускай палітыкі:

— У 1994 годзе Кучма і Лукашэнка сталі прэзідэнтамі. Дастаткова паглядзець іх біяграфіі, каб зразумець, наколькі адрозніваюцца Беларусь і Украіна… Другі прыклад — больш свежы. У 2022 годзе на канферэнцыі «Новая Беларусь» (праходзіла ў Вільні) Святлана Ціханоўская прызначыла прадстаўнікоў Аб’яднанага пераходнага кабінета.

«Я здзівіўся: а так можна было? Але пасля зразумеў, што гэта цалкам адпавядае палітычнай мадэлі Беларусі — моцная прэзідэнцкая рэспубліка. А Украіна — пэўная палітычная вольніца. Гэта вельмі адчуваецца».

Напрыканцы гутаркі Яўген Магда закрануў экзістэнцыяльнае пытанне для многіх беларусаў — змены палітычнай сістэмы.

— Гэта залежыць ад расійска-украінскай вайны, — мяркуе эксперт. — Як толькі ў Крамлі будзе не да Беларусі, там пачнуцца пэўныя цікавыя працэсы, якія, падкрэслю, не звязаныя з палком Каліноўскага. Без унутраных рухаў у Беларусі нічога не будзе. Я не веру, што ўсе сотні тысяч людзей, якія ў 2020 годзе шпацыравалі з бела-чырвона-белымі сцягамі па гарадах, выехалі ці змянілі пазіцыю.

Чытайце яшчэ:

З кожнага праса. Усё, што трэба ведаць пра нацыянальны тэлемарафон «Єдині новини» ва Украіне

«Я застаюся, каб тым, хто зараз за кратамі, і тым, хто быў вымушаны з’ехаць, было куды вяртацца»: погляд журналістаў знутры краіны

«Калі рэжым Лукашэнкі будзе зрынуты, то, напэўна, добрыя стасункі паміж украінцамі і беларусамі адновяцца». Гутарка з рэдактаркай «ВалыньPost» Іванкай Рудзішын