Гайд для журналістаў: як этычна і бяспечна пісаць пра вызваленых палітвязняў

Эксперты на запыт Беларускай асацыяцыі журналістаў распрацавалі кароткі спіс рэкамендацый для незалежных медыя.

Гомельская журналістка Ларыса Шчыракова пасля вызвалення. Вільня, 11 верасня 2025 года. Фота: «Радыё Свабода»

• Папярэджвайце пра рызыкі.  На пачатку назавіце сябе, што вы журналіст і для якога СМІ працуеце. Калі чалавек дае каментар ці інтэрв’ю рэсурсу, прызнанаму беларускімі ўладамі «экстрэмісцкім фармаваннем», варта загадзя паведаміць суразмоўцу пра гэты статус і патлумачыць, якія наступствы можа мець публікацыя. Вызвалены палітвязень можа не ведаць інфармацыі, звязанай з прызнаннем медыяў экстрэмісцкімі.
• Пазбягайце ў матэрыялах згадвання інфармацыі, якая можа нашкодзіць. Калі гаворка ідзе пра падтрымку палітзняволеных, няварта выпытваць гэту інфармацыю ў былых палітвязняў і публікаваць дакладныя сумы, крыніцы або каналы дапамогі. У падобных выпадках рэкамендуем абмежавацца агульнай інфармацыяй — указаць, якія былі віды падтрымкі, на што была атрыманая дапамога.
• Не называйце імёнаў, прозвішчаў, арганізацый, праз якія аказваецца дапамога, бо гэта можа паставіць пад пагрозу арганізацыі і людзей, у тым ліку атрымальнікаў дапамогі і іх блізкіх.
• Паважайце просьбы палітвязняў і іх сваякоў аб непублікацыі або выдаленні пэўнай інфармацыі, якая можа ім нашкодзіць. У такіх сітуацыях ацэньвайце грамадскую значнасць атрыманай ці апублікаванай інфармацыі і магчымыя наступствы для людзей. 
• Ананімізуйце крыніцы. Пры неабходнасці змяняйце імёны, месцы, дэталі біяграфіі. Тлумачце чытачу, што гэта зроблена дзеля бяспекі героя.
• Стварайце бяспечную і спакойную атмасферу. Не размаўляйце «на бягу». Знайдзіце месца, дзе чалавек адчувае сябе камфортна.
• Не цісніце. Не прымушайце чалавека гаварыць пра траўматычныя перажыванні. 
• Пазбягайце ў публікацыі згадкі і магчымасці ідэнтыфікацыі асоб, якія застаюцца ў Беларусі і якіх публікацыя можа закрануць.
• Не рабіце хайп. Пазбягайце спекуляцый на эмоцыях, не выкарыстоўвайце чужы боль як прыём для прыцягнення ўвагі. Публікацыя павінна служыць грамадскаму інтарэсу, а не патураць хваравітай цікаўнасці.
• Пішыце з павагай да чалавечай годнасці. Герой публікацыі — не аб’ект спачування, а суб’ект з уласным досведам і голасам.
• Фактчэкінг абавязковы. Асабліва калі гаворка ідзе пра сведчанні, траўматычны досвед ці абвінавачанні.
• Удакладняйце дэталі. Калі чалавек расказвае пра гвалт ці парушэнні, публікуйце толькі тое, што ён бачыў на ўласныя вачы ці перажыў сам.
• Выкарыстоўвайце паважлівую тэрміналогію:

• замест «палітзэк» — «палітвязень», «палітзняволены», «асуджаны па палітычных матывах». Абапірайцеся на фармулёўку праваабарончых арганізацый (напрыклад, «прызнаны праваабаронцамі палітвязнем»).
• замест «быў арыштаваны за парушэнне парадку/за незаконныя дзеянні» (гэта фармулёўка прапаганды) — «быў затрыманы за ўдзел у мірнай акцыі/за выказванне меркавання».
• Калі ёсць сумнеў у дакладнасці фактаў, пазначайце крыніцу фармулёўкі: «паводле праваабаронцаў», «згодна звесткам праваабарончых арганізацый», «у рашэнні суда адзначана…».
• Не выдзяляйце чалавека праз траўму. Замест «мужчына, якога зламалі» — «мужчына, які распавёў пра досвед катаванняў».

• Паважайце працу іншых журналістаў. Асабліва падчас здымак у публічных месцах — не перашкаджайце калегам з мікрафонамі і камерамі.