Як правільна карыстацца праграмамі мабільнасці? Парады журналіста

Што такое праграмы мабільнасці? Ці варта імі карыстацца? Як правільна пісаць заяўкі, каб атрымаць грант? Тарас Тарналіцкі ўпэўнены,  што галоўны складнік поспеху — гэта настойлівасць у дасягненні пастаўленай мэты і выкананне ўсіх патрабаванняў грантадаўцаў. Асабістым досведам журналіст і кінакрытык падзяліўся з БАЖам.

Кінакрытык Тарас Тарналіцкі на кінафестывалі ў іспанскім Сан-Себасцьяне. Верасень 2025 года. Фота: з асабістага архіва журналіста

Дзе шукаць магчымасці?

За апошнія два гады кінакрытык Тарас Тарналіцкі тройчы скарыстаўся магчымасцямі патрапіць на знакамітыя мерапрыемствы. Для гэтага ён спрабаваў розныя праграмы мабільнасці. 

— Прынамсі двойчы я ўдзельнічаў у праграме мабільнасці MOST. У 2024 годзе падчас Еўрапейскага кінарынку, што праходзіў у межах Берлінале, мы праводзілі цырымонію ўзнагароджання Беларускай прэміі кінакрытыкаў «Чырвоны верас». Пад гэты фестываль мы бралі першы грант мабільнасці. Сёлета я скарыстаўся гэтай праграмай у другі раз: паехаў як акрэдытаваны журналіст на кінафестываль у Сан-Себасцьяне. А летась праз іншую праграму выпраўляўся на фестываль у Венецыю. 

Магчымасці я шукаю на пляцоўках, якія працуюць альбо для дзеячоў культуры, або для журналістаў. Пераважна гэта сайт БАЖ, агрэгатар Sekk­tor і яшчэ шэраг Telegram-каналаў, якія збіраюць розныя грантавыя прапановы.

Таксама існуе праграма Art­Pow­er Belarus, якая раней прапаноўвала беларускім культурным дзеячам трэк па мабільнасці. Сярод маіх знаёмых некалькі чалавек скарысталіся гэтай магчымасцю, але асабіста я не падаваўся.

Даведка БАЖ: у новай праграме Art­Pow­er ужо няма асобнага трэка мабільнасці. Але творцы могуць уключаць выдаткі на мабільнасць у заяўку свайго творчага праекта.

Як правільна падаць заяўку на грант

— Усё залежыць ад таго, куды вы падаяце заяўку. Паўсюль неабходна падаваць прыкладна адно і тое ж, але ўзровень патрабаванняў розны. Бываюць вельмі забюракратызаваныя праграмы: трэба дакладна разумець, куды вы едзеце, што вы будзеце рабіць, што гэта дасць вам у плане развіцця. Ды яшчэ неабходна, каб на руках мелася запрашэнне ад арганізатараў.

У Венецыю я ездзіў па праграме, дзе трэба было падаць акрэдытацыю і дазвол рэдакцыі, на якую журналіст працуе як фрылансер ці як штатны супрацоўнік. І дадаць свой бюджэт.

Пры гэтым не запрошвалі вялікіх справаздач. Я выслаў дакументы, колькі сышло грошай на набыццё квіткоў, пражыванне, на часовыя расходы, страхоўку. Практычна ўсе гэтыя выдаткі праграма мне кампенсавала.

Кінакрытык Тарас Тарналіцкі на кінафестывалі ў іспанскім Сан-Себасцьяне. Верасень 2025 года. Фота: з асабістага архіва журналіста

Больш скрупулёзны падыход практыкуюць Інстытут Гётэ і праграма MOST. Трэба будзе сабраць шмат дакументаў:  і пра пералёт, і пра пражыванне, і пра транспарт. Дадаць справаздачу па самім фестывалі (ці той імпрэзе, куды вы едзеце). І гэта яшчэ не канец: праз паўгода давядзецца напісаць яшчэ адну справаздачу пра тое, як атрыманы досвед паспрыяў вашаму прафесійнаму росту.

Таму вашу заўку з першага разу могуць і не адобрыць. Асабіста мне той жа MOST тры разы адмаўляў — то не паспеў своечасова падаць заяўку, то недастаткова дэталёва прапісаны план, не адно, дык другое. І толькі чацвёртая спроба аказалася паспяховай. 

Нагадаю, што калі вам адмаўляюць, заўсёды ёсць магчымасць удакладніць, у чым была праблема. Мне на такія запыты заўсёды адказвалі і тлумачылі. І калі я напісаў усё, што ад мяне патрабавалі, толькі тады мне ўхвалілі заяўку на фестываль у Сан-Себасцьян.

Таму раю заўсёды вельмі скрупулёзна прапісваць усё, што ад вас патрабуе праграма, — і тады будзе поспех.

Напрыклад, для паездкі ў Іспанію я падаваўся менавіта як акрэдытаваны журналіст.

То бок мне ніхто не даваў запрашэнняў, проста ў сваёй заяўцы я ўказваў, што я еду па акрэдытацыі і мне патрэбныя грошы на рэалізацыю магчымасці. Падаваць заяўку на грант трэба як мінімум за тры месяцы да падзеі. Не забывайце, што неабходна запланаваць пакупку квіткоў, арэнду жылля — на чыста тэхнічныя працэдуры патрэбен час. Але акрэдытацыя даецца значна пазней, за месяц-паўтара да падзеі.

У тым і палягае праблема, што большасць калег не разумела, як ім дзейнічаць. Я таксама меў перасцярогі, што з маёй спробы нічога не выйдзе. Але мяне акрэдытавалі, я аплаціў бягучыя расходы і атрымаў грошы на паездку.

Вельмі добра, калі вы хочаце наведаць пэўную інстытуцыю ці паўдзельнічаць у нейкай канферэнцыі. Аднак патрэбнае не толькі рэдакцыйнае заданне, але і ўсведамленне, што вы будзеце рабіць і навошта гэта вам. 

Як даюць гранты?

— Мне давалі на выбар два варыянты. Спачатку  аплаціць 70% расходаў, а астатнія 30% кампенсуюць пасля таго, як ты вернешся, напішаш справаздачу і прыкладзеш усе квіткі. Альбо ты сам усё аплочваеш, а пасля табе вяртаюць усю запрошаную суму.

Я звычайна абіраў опцыю атрымаць грошы адразу, таму што любая паездка — гэта дарога, дзе ўсялякае можа здарыцца. Мы ўсе ў эміграцыі, і мы не маем лішняй капейчыны. Прынамсі, у мяне існуе такая праблема. Але можна рабіць па-іншаму. Звычайна арганізатары ідуць насустрач аплікатарам.

Ці існуюць рызыкі, што грошы не вернуць?

— Са мной такога не здаралася, мне кожны раз кампенсавалі выдаткі. Толькі аднойчы, калі я ездзіў на фестываль у Венецыю, мне не даплацілі каля 30 еўра. Ці то банк забраў сабе камісійныя за перавод грошай, ці што іншае здарылася, але на такую невялікую суму можна было і заплюшчыць вочы.

Грантадаўцы і я падпісвалі пагадненне, калі б арганізатары парушылі яго, то на іх можна было б нават і ў суд падаць. У нас ёсць дамова, ёсць прапісаныя тэрміны дзеяння дамовы: парушальнік дамовы мусіць плаціць штраф.

Кінакрытык Тарас Тарналіцкі на кінафестывалі ў іспанскім Сан-Себасцьяне. Верасень 2025 года. Фота: з асабістага архіва журналіста

З затрымкай выплат сапраўды часам сутыкаешся. У мяне была падобная сітуацыя, праўда, не з праграмай мабільнасці, а з адным з праектаў. Мы з арганізатарамі чакалі каля трох месяцаў, пакуль нам выдадуць абяцанае фінансаванне. Многія ўжо паспелі зрабіць свае праекты за ўласныя грошы, а гарантаваных грантам сум так і не пабачылі.

Аднак у выніку пытанне вырашылася пазітыўна. Са спазненнем, але свае грошы мы атрымалі.

Ці варта траціць час і сілы на праграмы мабільнасці?

— Канешне. Паездкі на фестывалі ці канферэнцыі для многіх беларусаў проста недаступныя, бо патрабуюць вялікіх выдаткаў. Рэдкі працадаўца ў экзайле гатовы выправіць вас у такую камандзіроўку. Напрыклад, мой грант у Сан-Себасцьян складаў каля 2 тысяч еўра, і гэта без уліку квіткоў на самалёт. Пералёт — асобны артыкул выдаткаў, які cукупна з асноўнай заяўкай мог сягаць да 3 тысяч еўра.

Вядома, грантавая заяўка вымагае багата высілкаў, сама па сабе працэдура складаная, многа бюракратыі. Але калі іншых магчымасцей няма, то лепш паспрабаваць узяць грант, чым сядзець на месцы. Таму я заклікаю калег падавацца на такія праграмы, бо любая паездка — гэта новыя месцы, досвед, эмоцыі, знаёмствы.

Калі паставіць перад сабой задачу і мэтанакіравана да яе ісці, выконваць усе патрабаванні, то ўсё магчыма.