Віктар Марчук: Лічба можа замяніць паперы, але давер не заменіць нішто

Брэст ніколі не мог паскардзіцца на адсутнасць уласнай  перыядычнай прэсы. І тут у 2002 годзе ў абласным цэнтры  з’явіўся новы гулец — «Брэсцкая газета». Яна адразу змяніла растаноўку сіл. Як былы архітэктар Віктар Марчук стаў заснавальнікам вядомага брэнда? І куды зараз рушыць гэтае незалежнае выданне з выбітнай гісторыяй? 

Віктар Марчук. Балтыка, красавік 2025 года. Фота: з асабістага архіва

Гэтае інтэрв’ю — частка зборніка «Голас пакалення свабоды», жывога сведчання творчай і грамадзянскай прысутнасці тых, хто не згубіў свой голас нават у выгнанні. Зборнік апавядае аб лаўрэатах прэміі «Голас пакалення свабоды», заснаванай Беларускім ПЭНам у партнёрстве з Праваабарончым цэнтрам «Вясна», Беларускай асацыяцыяй журналістаў, Прэс-клубам Беларусь і Фондам «Свабодная прэса для Усходняй Еўропы». Ён будзе прэзентаваны 15 лістапада 2025 года ў 17:00 падчас дыскусіі з лаўрэатамі і лаўрэаткамі Прэміі «Голас пакалення свабоды» ў Еўрапейскім Цэнтры Салідарнасці (Europe­jskie Cen­trum Sol­i­darnoś­ci, Gdańsk, pl. Sol­i­darnoś­ci 1).

Пайду па Дзяржынскага, звярну на Леніна, а там і Камуністычная

— Вы архітэктар не толькі паводле адукацыі. Сямнаццаць гадоў у прафесіі. Ці было дойлідства ў савецкім Брэсце адлюстраваннем ідэалогіі? Або горад проста будаваўся «з бетону і цэглы»?

— Без ідэалогіі ў Савецкім Саюзе нічога не будавалася. Усё мела гэты падтэкст.

— Але як гэта выглядала? Людзі ішлі па вуліцах, бачылі назвы: Леніна, Камуністычная, Дзяржынскага, Калініна, Горкага… Аднак і самі будынкі, іх планіроўка — таксама праекцыя савецкасці?

— І так, і гэтак: не ўсё проста ды прамалінейна. З аднаго боку — тыя самыя назвы і сімвалы, чужыя для гараджан. А з іншага — горад ратавала любоў, патрыятызм праектавальнікаў. Бо Брэст меў уласную архітэктурную школу на базе інжынерна-будаўнічага інстытута. Мы ганарыліся сваім факультэтам. Некаторыя працы яго выпускнікоў траплялі нават у часопіс «Архитектура СССР». Брэст мог пахваліцца, напрыклад, аэрапортам, які атрымаў саюзную прэмію, лёгкаатлетычным манежам… Нашы карыфеі: Валер Кіскевіч, Мікалай Пушкоў ды некаторыя іншыя — перамагалі на міжнародных конкурсах. Скажам, у Японіі. Пагадзіцеся, для правінцыі гэта вялікі поспех.

— Але ўсё ж: горад у цэлым выклікаў захапленне ці здаваўся шэрым, пастаўленым на паток?

— Жыллё ў асноўным было аніякім: панэльныя дамы, цэгла, стандартныя схемы. Але для мяне як для чалавека, што тут нарадзіўся і вырас, Брэст ніколі не быў нецікавым, безаблічным. Я ўлюбёны ў яго. Але прафесійна — так, архітэктура несла ў сабе адбітак савецкага часу. Куды там скакаць угару, калі ты абмежаваны матэрыяламі і тэхналогіямі. Трэба было з цэглы і панэляў зрабіць нешта функцыйнае і хаця б крыху прыгожае.

— А параўноўвалі тады Брэст з суседнімі польскімі гарадамі, якія праз рэчку ды пушчу?

— Зараз цяжка нават паверыць, але ў савецкія часы я толькі аднойчы быў у Тэрэспалі і Бялай Падлясцы. І адрозненняў асабліва не бачыў, Брэст не саступаў. Але за апошнія трыццаць гадоў Польшча зрабіла проста гіганцкі крок наперад. Калі параўнаць сённяшнюю Варшаву і Брэст, нават Мінск — гэта ўжо адчувальная розніца нават не для спецыяліста, а шарагоўца.

— Хоць цяпер пачалі выпраўляць сітуацыю з матэрыяламі і базай, ёсць свая школа… У чым тады закавыка?

— У сістэме, пабудаванай на творчых засцярогах, абмежаваннях ініцыятыўнасці, усёабдымным дзяржаўным кантролі. Хоць там, дзе ёсць прыватныя забудоўшчыкі, заўсёды з’яўляюцца больш смелыя і арыгінальныя праекты. Але ў цэлым і сёння шмат новабудоўляў мала чым адрозніваюцца ад савецкіх дамоў. Так, з’явіліся шкляныя офісы, але ў Варшаве імі ўжо даўно шыкоўна застаўлены цэнтр.

— А ці хацелася тады, у канцы васьмідзясятых, рабіць нешта сапраўды прарыўное?

— Канечне. Але сістэма ціснула. Існаваў пэўны савецкі канон. Многія праекты адхілялі як занадта дарагія ці невыканальныя.

Таму я і памяняў прафесію: зразумеў, што магчымасцяў мала, а жыццё кіпіць, у горадзе пачынаюцца перамены.

Многія мае калегі таксама пакінулі дзяржаўныя арганізацыі і стварылі прыватныя майстэрні. Усе жылі надзеяй, што абмежаванні савецкай сістэмы хутка знікнуць — і мы зможам будаваць тое, што лічым патрэбным.

— Пагаворым пра Брэст шырэй: ён жа вядомы і мемарыяламі, манументамі, перабудовай цэнтра. Тут таксама ідэалогія адыгрывала галоўную ролю?

— Безумоўна. Пешаходная вуліца Савецкая сёння амаль на сто працэнтаў новая. Старая забудова знішчалася, зносілі дамы, нават вельмі даўнія і каларытныя помнікі.

Была гісторыя з адным прыватызаваным будынкам у цэнтры, дзе жыў прынцыповы берасцеец, які адмовіўся высяляцца. Нікога не забаяўся: мой дом — мая крэпасць! Судзіліся, улады абяцалі захаваць аўтэнтычныя сцены. У выніку дом разбурылі, на яго месцы паставілі новы гатэль. Абяцанне аднавіць знесенае ніхто і не збіраўся выконваць. Так руйнавалася ўся Савецкая. Гісторыя падмянялася ідэалагічным навабудам. Развальвалі векавую памяць дзеля таннай прыгажосці, падробкі.

Віктар Марчук. Лазенкі, 2023 года. Фота: з асабістага архіва

— А як жа закон, статус гісторыка-архітэктурных каштоўнасцяў?

— Права? Рацыя ў таго, хто кантралюе Феміду… Ахоўныя граматы з боку дзяржавы нічога не значылі — усё знішчалася і замянялася навабудоўлямі. Але што цікава: расіяне, якія прыязджаюць у Брэст, уражваюцца гэтай новай карцінкай. Вось такая вось гісторыя.

— Што наконт славутага помніка да тысячагоддзя Брэста: калоны з барэльефамі, статуямі, анёлам на вяршыні? Ідэя нібыта прыгожая, але вынік…

— Тады гарвыканкамам кіраваў Аляксандр Палышэнкаў. Ён вельмі хацеў пакінуць свой след у гісторыі. І наслядзіў: яшчэ за дзесяць гадоў да святкавання юбілею пачалі ўзводзіць манумент. Тут паўтарылася сітуацыя, падобная да сённяшніх дыскусій пра тое, каго ўвекавечваць у беларускім пантэоне, а каго адхіляць. Умоўна кажучы, Чаргінца замест Быкава. У выніку некаторых яркіх, выбітных постацяў-прэтэндэнтаў, якія маглі быць так ці інакш упісанымі ў помнік, проста выкраслілі. З нейкіх ідэалагічных меркаванняў. Дакладна ведаю: патэнцыйных фігур першапачаткова было больш, чым у выніковым варыянце. Калі не памыляюся, не прайшлі гэты адбор як мінімум двое: святар Афанасій і вялікі князь літоўскі і кароль польскі Ягайла, які дараваў гораду Магдэбургскае права. У выніку: Вітаўт ёсць, Ягайлы няма. Якія яшчэ годныя гістарычныя фігуры абмяркоўваліся, зараз дакладна не магу прыгадаць.

— І сам манумент атрымаўся спрэчным.

— Вышыню падлічылі адносна навакольных будынкаў — і гэта было правільна: ён не душыць прастору. Але памылак дапусцілі процьму. Спяшаліся. Праект помніка ўзгаднялі і пераўзгаднялі многа разоў. Хацелі паспець да Дня горада, 28 ліпеня 2009 года. У выніку на дванаццаці барэльефах з тэкстам на беларускай мове зрабілі больш за 70 памылак. Літара «ў» была проста праігнараваная. Мы ў газеце пісалі пра гэта. Дайшло да таго, што прозвішча таго ж Палышэнкава набілі ў сакрэтным месцы з памылкай. Як тады жартавалі — з «ашыпкай». Ён хацеў славы — і атрымаў такім вось камічным чынам. Адкрыццё выглядала даволі кур’ёзна. Памылкі выпраўлялі некалькі месяцаў пасля гэтай гучнай урачыстасці.

Пэўны досвед быў. Але галоўнае — адсутнічаў страх

— І вось у нейкі момант вы пакінулі прафесію архітэктара — пайшлі ў журналістыку. Сямнаццаць гадоў узводзілі дамы — а потым сталі будаваць старонкі, тэксты. Што прымусіла зрабіць гэты крок? Расчараванне ў прафесіі? Ці разуменне, што краіне патрэбны ўжо іншы будаўнічы матэрыял, інфармацыйны?

— Не, у прафесіі я не расчараваўся. Быў маладым, поўным энергіі. Але савецкая шэрасць і застой мяне прыціскалі. Хацелася дыхаць вальней, рабіць тое, што сам лічу патрэбным. Я пакінуў архітэктуру, нейкі час займаўся дробным бізнесам.

А потым зразумеў: маю свае думкі, ёсць сваё бачанне — значыць, трэба выказвацца, інакш які ты свабодны чалавек?

Тады ў Брэсце ўжо з’явіўся «Брестский курьер», незалежная газета. І ў ёй удала зазямліўся мой даўні калега з «Жылпраекту» Міхаіл Янчук — меў раз на тыдзень аўтарскую калонку. Мяне захапіў гэты досвед. Паспрабаваў пайсці той самай сцежкай — і атрымалася з першага разу. Так у мяне і пачалося новае жыццё. Думаў, што на пэўны час, але памыліўся, пра што, аднак, не шкадую.

— Чым прывабіла журналістыка?

— Яна мне падалася вельмі блізкай да архітэктуры. Тут таксама ёсць творчы элемент, але разам з ім — патрэба ў структуры, у выразнай логіцы. Тэкст як будынак: у ім мусяць быць падмурак, канструкцыя, форма. Таму пераход не быў для мяне ломкай. Наадварот, адчуў сябе на сваім месцы.

— Але пакінулі «Курьер». Чаму? Канфлікт канцэпцый, расчараванне ў калектыве ці амбітная патрэба стварыць нешта сваё?

— Вось тут ужо было расчараванне. Калектыў таленавіты, патэнцыял вялікі. Я пісаў, займаўся вёрсткай — паспрабаваў сябе нават некаторы час у ролі адказнага сакратара. Але арганізацыя працы абсалютна не задавальняла. Прапанаваў рэдактару пэўныя рэформы — нуль падтрымкі. Прападаў запал, марнаваўся патэнцыял. Тады і з’явілася думка заняцца ўласным праектам. Дзе сам сабе і камандзір, і начальнік штаба…

— А яшчэ сам пішу, сам здымаю, праўлю… Брэст не Мінск, дзе шмат выпускнікоў журфака. Дзе браліся людзей, знаходзіліся рэсурсы?

— Дый у Брэсце былі свае сілы. Тыя ж пазаштатныя аўтары, што друкаваліся ў «Курьеры», моладзь, якая ўжо спрабавала пяро і станавілася на крыло. Да таго ж, у пачатку 2000‑х на базе педінстытута адкрылі журфак — кадры з’яўляліся.

Што да арганізатарскіх здольнасцяў, то ў свой час я быў старшынём прафкама ў «Жылпраекце», дзе на той час было больш за сотню супрацоўнікаў. Пэўны досвед меў. Але галоўнае — адсутнічаў страх.

— Тады ў Брэсце і так існавала моцная канкурэнцыя: «Заря», «Курьер», «Вечерний Брест», яшчэ некалькі газет. Са шчыльнасцю на тысячу чытачоў ці не больш, чым у сталіцы. У рэдакцыях цэлая плеяда вядомых журналістаў. Не спыняла гэта імпэт? Адчувалі падтрымку ад зорак?

— Дапамогі не чакаў. Ды і асноўная перашкода нават не ў тым, каб сабраць людзей, а ў рэгістрацыі газеты. Для гэтага трэба было атрымаць дазвол мясцовых уладаў. А чыноўнікі адказвалі: «Чытва ў нас і так хапае, навошта яшчэ нешта»? Гэта была амаль непераадольная перашкода. І тым больш дзіўна, што нам урэшце ўдалося яе прайсці.

Віктар Марчук. Вясна ў Брэсце, 2021 год. Фота: з асабістага архіва

— Стасункі паміж выданнямі брэсцкай дзяржаўнай газетнай імперыі былі таксама «імперыялістычныя»? Галоўнае, захапіць як мага больш чытачоў і рэкламадаўцаў?

— На той час інфармацыйная манаполія дзяржавы ўжо не была стэрыльнай: з’явіўся цалкам прыватны «Курьер», «Вечёрка», толькі на нейкую частку дзяржаўная. Аднак і ад іх падтрымкі не было і быць не магло. Увогуле, у медыйным бізнесе адбывалася тое ж, што і ў архітэктуры: многія галоўныя рэдактары выйшлі з дзяржаўных выданняў, адтуль, з той самай «Зари». Але ўсе адчувалі: часы мяняюцца, з’яўляецца больш свабоды, больш магчымасцяў для самарэалізацыі. І я быў у гэтым руху не адзінокі, проста, можа, трошкі спазніўся.

Каб дагнаць, давялося самому вывучаць Закон аб друку, самому пісаць статут і ўсе дакументы. Патрэбныя былі грошы — знайшліся сузаснавальнікі.

А яшчэ шчасліва склалася, што ўдалося атрымаць важную афіцыйную паперу: «Брестский горисполком не возражает…» Гэта была ключавая даведка. І ўжо з ёй я паехаў у Мінск, у Міністэрства інфармацыі. Па шчырасці, шанцы ацэньваў як пяцьдзясят на пяцьдзясят. Але — зарэгістравалі! І гэта, дарэчы, была першая за шмат апошніх гадоў рэгістрацыя грамадска-палітычнага незалежнага выдання.

— Сапраўднае свята.

— Так. Калі я вярнуўся ў Брэст са сведчаннем, у гарвыканкаме былі вялікія вочы: ніхто не чакаў. А мы пачалі выпуск.

— Першы нумар выйшаў 18 лістапада 2002 года. Памятаеце, як яго ўспрынялі?

— Канкурэнцыя была шалёная: у «Вечёркі» — 40 тысяч накладу, у «Курьера» — 17, у «Зари» — пад 30. А мы выйшлі з дзвюма тысячамі.

Нас ставілі на нейкі дапатопны станок: ён не мог збрашураваць нават 12 няшчасных старонак. Я сам гадзінамі сядзеў у друкарні, потым вёз усё ў рэдакцыю, дзе мы складалі газету рукамі. І рабочыя толькі круцілі пальцам ля скроні: «За два-тры месяцы грошы прафукаеце, а далей разбяжыцеся — песеньцы канец». Але мы вытрымалі.

— Значыць, была нейкая канцэптуальная ідэя, што адрознівала «Брестскую газету» ад астатніх?

— Канцэпт просты: пісаць праўдзіва і востра. Па падзеях, так, як яны складваюцца. Астатнія выданні былі з даволі гнуткім хрыбетнікам, традыцыйна шукалі, куды і адкуль вецер дуе. Мы ж рабілі стаўку на сумленнасць.

— І як атрымалася арганізаваць працу?

— Калектыў быў невялікі: чалавек пяць у штаце і некалькі пазаштатнікаў. Усяго два камп’ютары: адзін для вёрсткі, другі для набору тэкстаў. Першы офіс быў у гатэлі. Газету я сам развозіў па горадзе.

— Але ў Брэсце існавала моцная сетка распаўсюднікаў. Яна выручала?

— Так, і гэта вялікі плюс: тады прэсай гандлявалі больш за 50 прыватных распаўсюднікаў. У прынцыпе, рэальна камерцыйная сістэма. Некаторыя прадавалі па 400–500 асобнікаў і добра ў выніку зараблялі. Як у тым кіно, яны выкрыквалі загалоўкі з першых палос на скрыжаваннях. Напрыклад, бульвара Шаўчэнкі і Машэрава. Калі затрымліваўся паток аўтамабіляў, бегалі паміж машынамі, і людзі куплялі проста праз акно. Гэта быў жывы рынак. У іншых гарадах яго бракавала. А мы ім жылі.

Віктар Марчук. Верасень 2025 года. Фота: з асабістага архіва

— Плаціць за новую, невядомую газету пакупнікі не дужа хацелі?

— Гэта праўда. Па «Вечёрку» і «Курьер» распаўсюднікі самі прыходзілі ў друкарню. Па нашую — не. Даводзілася ўпрошваць, каб бралі на рэалізацыю. Не ўсе пагаджаліся. Але паступова «Брестская» ўвайшла ў абарот.

— Калі распаўсюднік за вечар прадаваў паўтысячы асобнікаў «Вечёркі», а вашай толькі дзясятак, не было крыўдна? Жаба не душыла? Не хацелася кінуць ручку і здацца?

— Не. Наадварот, гэта матывавала. Думаў: калі яны прадаюць столькі, то і мы зможам. Так, цяжка, напаўзалі хвіліны слабасці, але адганяў дурное. Больш было жадання дабегчы дыстанцыю да канца.

 Гайда на плошчу, карміць галубоў!

— Гэта сапраўды як у арміі: тры кіламетры — і можаш, не можаш, аднак з усёй ротай наперад! Добра, а што наконт самога духу газеты? Якімі былі атмасфера ў рэдакцыі і ўзаемадзеянне з горадам?

— Стаўка на смеласць і сумленнасць падымала дух і нараджала бясстрашнасць. Мы браліся за вострыя тэмы, не хаваліся ад непрыемнасцяў. І чытачы гэта адчувалі.

— Акумулятарны завод: небяспечная вытворчасць, ваш журналісцкі фронт і пункт адліку для брэсцкай грамадзянскай супольнасці — я дакладна фармулюю сутнасць той сітуацыі?

— Так. «Курьера» ўжо не было, «Вечёрка» абыходзіла тэму, а мы ў яе ўвайшлі. Рэдакцыя стала пляцоўкай для сустрэч ініцыятыўнай групы. У нас адбываліся жывыя лініі, з рэдакцыі прагучала знакамітая фраза Кабанава: «Пайду на плошчу карміць галубоў». З гэтага ўсё пачалося. Спачатку народу на той заклік адгукнулася малавата, міліцыянераў было больш, чым удзельнікаў. Але паступова акцыі выраслі ў масавыя.

— Тады сабралі каля 40 тысяч подпісаў супраць завода. Для 300-тысячнага Брэста гэта ўражвае. Што больш матывавала: страх перад свінцом — ці адчуванне, што выключылі з прыняцця рашэнняў?

— Людзі баяліся не рэпрэсій, а за здароўе дзяцей, за чыстую ваду і паветра. Гэта насамрэч была салідарнасць. Прычым вельмі моцная, прасякнутая высокім грамадзянскім духам і чалавечай годнасцю. Лічу, што вайна акумулятарнага стала пралогам 2020 года: супольнасць адчула ўласную сілу. І нарадзіла новых лідараў: яны паўсталі як бы з ніадкуль, але ўжо ўмелі тлумачыць складанае простымі словамі.

— Завод у выніку пабудавалі. Гэта параза ці ўсё ж нешта іншае?

— Грамадства не прайграла. Ні ў гісторыі са шкоднай вытворчасцю, ні ў падзеях 2020-га. Мы набылі досвед: аб’яднання, салідарнасці і супольнай барацьбы супраць таго, што людзям непрымальнае. І гэта нікуды не знікне нават пад сённяшнім жудасным ціскам. Яно перажыве чорную паласу, яшчэ скажа сваё слова.

— Так, улады маюць інструменты, што пераадольваюць грамадзянскі супраціў. Але ж сам факт, што гэта адбылося, што берасцейцы змаглі аб’яднацца і сказаць «не», можна разглядаць як этап станаўлення грамадзянскай супольнасці.

— Безумоўна. Немагчыма адразу раз! — і перамагчы. Гэта працэс. І сам вопыт ужо стаў каштоўнасцю. Яна не ўзнікае адразу, а расце праз спробы і памылкі.

Віктар Марчук. Здымаем відэа. Фота: з ўласнага архіва

— Дазвольце маю версію: уся гісторыя пачалася раней, яшчэ ў 2016‑м, калі прадпрымальнікі паўсталі супраць указу № 222, што фактычна паралізаваў іх працу. У Брэсце пратэсты тады былі масавыя, магчыма, нават найбольшыя ў краіне. Гэта звычайны меркантылізм, змаганне выключна за ўласныя інтарэсы? Ці ўжо прыкмета глыбейшага сацыяльнага зруху, росту самасвядомасці?

— Тут менавіта апошняе. Брэсцкія грамадзяне заўжды былі больш свабодалюбівыя, самастойныя. І ў гэтым сэнсе наш горад вельмі нагадвае Мінск.

— Выходзіць, пратэсты прадпрымальнікаў і пазней барацьба супраць акумулятарнага завода — часткі аднаго цэлага. Працэсу нараджэння актыўнай грамадзянскай супольнасці. Напэўна, сваю ролю адыграла блізкасць Польшчы? Туды ездзілі, бачылі жыццё па той бок мяжы, думалі: «Чым я горшы?»

— Так, фактар мяжы і адпаведных мажлівасцяў вельмі важны. Мы мелі кароткі калідор у Еўропу і разумелі, як імкліва і ў лепшы бок змяняецца суседняя краіна, абганяе нас. Хаця не ўсе аднолькава гэта ўспрымалі. Хтосьці проста гандляваў і задавольваўся тым, што меў. Але большасць усё ж хацела, каб і дома было так, як у Польшчы. Таму і брэсцкія, і гродзенскія пратэсты былі такімі актыўнымі.

— Але апроч еўрапейскага ветру вялікае значэнне мелі і незалежныя медыя. У Брэсце пачатку 2000‑х узнікла моцная журналісцкая школа, і менавіта СМІ сталі каталізатарам росту грамадзянскай тэмпературы.

— Згодны. Незалежныя газеты дапамагалі гараджанам адчуць сябе супольнасцю. Мы заўсёды падтрымлівалі ініцыятывы, што ішлі ад чытачоў. Калі прыходзілі з цікавымі прапановамі, давалі пляцоўку: круглыя сталы, жывыя лініі, стрымы. І таму нас успрымалі часткай грамадзянскага працэсу. Як улады спынілі газету, яшчэ некалькі месяцаў тэлефанавалі і пыталіся: «Калі зноў выйдзеце?» Гэта сведчыла пра давер.

— Некаторыя лічаць, што рэгіянальная прэса — другі эшалон у параўнанні са сталічнай. Але, можа, якраз рэгіёны мелі больш паветра, свабоды і, адпаведна, больш рызыкі?

— Так і ёсць. Таму і сёння мы бачым: шмат арыштаў, пераследаў менавіта ў Брэсце, у Баранавічах, у Ганцавічах, у Гродне — выразна медыйных гарадах.

Людзі ахвотней давяралі сваім, чым афіцыйным рэспубліканскім выданням. Мы ўзмацнялі аўдыторыю праўдзівай інфармацыяй, а яна нас — сваёй падтрымкай. Не толькі матэрыяльнай. Душу грэла любоў і адданасць гараджан.

Сабрацца з сіламі, падняцца – і зноў пачаць з нуля да тысяч

— Нарэшце, пераход праз мяжу. Пасля забароны друку, ператрусаў і канфіскацый тэхнікі вы мусілі пачынаць наноў. Як на руінах паўстала новая рэдакцыя ў выгнанні?

— Сапраўды, мы двойчы збіралі сябе з нуля: першы раз у 2002‑м, другі — у 2021‑м.

Выехалі без нічога, засталіся толькі сайт і сацсеткі. Але з’явілася падтрымка — і мы змаглі зноў сфармаваць каманду, наладзіць працу. Сёння нават з гордасцю скажу: выйшлі на іншы, значна вышэйшы ўзровень, чым у Беларусі.

Бо цяпер у нас шмат пляцовак, не адна. Жыццё прымусіла стаць сучаснымі — мультымедыйнымі і гнуткімі.

— Ну, пахваліцеся фактамі, лічбамі!

— Апроч сайта, маем дзесяць акаўнтаў у сацсетках.

Сёння агульная аўдыторыя — каля 780 тысяч падпісчыкаў, а штомесяц нас глядзяць ад 30 да 42 мільёнаў чалавек. Пяць гадоў таму пра такія лічбы нават не марылі.

Але гэта і ёсць вынік таго, што мы пашырыліся на розныя каналы. Бо сайт, як паказаў досвед, вельмі ўразлівы: яго блакавалі па некалькі разоў на тыдзень, у нас нават адабралі даменнае імя. Давялося ўсё пераносіць на еўрапейскі хостынг і пастаянна вынаходзіць новыя люстэркі.

Віктар Марчук. Здымаем відэа. Фота: з ўласнага архіва

— Гэта патрабавала і асабістай, і каманднай перакваліфікацыі. Цяжкавата? Асабліва для ўжо не дваццаціпяцігадовага галоўнага рэдактара. Адкуль бензінчык, каб цягнуць каманду?

— Глыбока тэхнічнымі дэталямі займаюцца іншыя калегі, у кожнага персанальная зона адказнасці. Але і я асвойваў шмат чаго нязвыклага. Калі ў дамашнія 55 гадоў навучыўся катацца на роліках, то ў эмігранцкія 62 — мантаваць відэа. А ў 65 — нават відэа са сваім аватарам, сгенераваным штучным інтэлектам. І гэта нармальна: як няма людзей і грошай, мусіш сам вучыцца новаму.

— Што трымае ў прафесіі?

— Напэўна, звычка быць у плыні падзей. Мне сапраўды падабаецца гэтая работа: яна не дае заседжвацца, прымушае думаць, вучыцца, захоўваць форму — і разумовую, і чалавечую. Праца мая вельмі падабаецца, таму і не стамляе. Нават калі даводзіцца працаваць па 12, а то і па 16 гадзін у дзень. Такі рытм стаў часткай жыцця. Не магу ўжо інакш. Пакуль здароўе дазваляе, то чаму не? Працаголік невылечны.

— Чалавек ва ўзросце, мог ужо быць на пенсіі, адпачываць. Што матывуе захоўваць такі рытм?

— Вось менавіта: мог быць на пенсіі. Але вымушана з’ехаў з краіны за некалькі месяцаў да яе законнага атрымання. Так што маю і асабістыя рахункі з сённяшнімі ўладамі Беларусі. Спадзяюся ў пэўны час прад’явіць іх.

Хоць гэта і важны, але не галоўны матыватар. Больш істотна другое: бачу, што людзі, якіх многія-многія тысячы, працягваюць чытаць, глядзець, рэагаваць на нашыя тэксты і відэа. Значыць, мы па ранейшаму ім патрэбныя.

Таму хочацца пабачыцца не толькі праз камп’ютар, а вочы ў вочы. Мару, каб Беларусь хутчэй стала вольнай, спакойнай, нармальнай еўрапейскай краінай для жыцця, а не для пакут. І пакуль магу, буду працаваць дзеля той рэальнасці.

— Калі б сёння пісалі партрэт Брэста разам са штучным інтэлектам, што было б галоўным матывам той творчай працы?

— Людзі, якія не здаліся. Я бачыў у 2020‑м калоны з бел-чырвона-белымі палотнішчамі. І думаю, сцяганосцы засталіся. Іх прымусілі замаўчаць, але яны не змяніліся. Брэсцкі вулкан проста заснуў. Але ён абавязкова прачнецца.

Віктар Марчук. Снежань 2023 года. Фота: з асабістага архіва

— Уявім: Беларусь вольная і спакойная. Шлагбаум з Польшчы падняўся, святло зялёнае! Што значыць асабіста для вас вяртанне дадому?

— Вельмі рвуся ў горад, дзе нарадзіўся і пражыў амаль усё жыццё. Скончыць яго хачу на радзіме, там, дзе пахаваныя бацькі, родны брат.

Мару прайсціся любімымі вуліцах разам з унукамі. Іх у мяне чацвёра — усе пабачылі свет не ў Беларусі, ніколі не былі ў Брэсце. А мне так хочацца паказаць ім свой цудоўны горад, расказаць, дзе што было, як мы жылі… Вось такое простае чалавечае жаданне.

Спадзяюся, заспею час, калі там ужо не стане ні вуліцы Леніна, ні Камуністычнай, ні Дзяржынскага… Бо ў нас ёсць свае, сапраўды выбітныя, годныя асобы і з далёкай гісторыі, і з цяперашніх дзён.

— Тры кароткія фінальныя пытанні. Першае: Брэст сёння — горад будучыні ці рэліквія мінулага?

— Горад будучыні, пабудаваны на фундаменце яркага мінулага.

— Што забяспечыць жыццё журналістыцы? Учорашняя папера, усё мацнейшая лічба — ці давер тых, з кім і для каго працуеце?

— Давер. Калі чалавек прымае выданне, ён прыходзіць на спатканне сёння, заўтра і паслязаўтра. Калі бракуе душэўнага кантакту — няма і аўдыторыі.

— І трэцяе: ці засталося дома зерне супольнасці, здольнае прарасці пасля рэпрэсій наноў?

— Я ўпэўнены, што так. Проста зерне спіць: цяпер зімовая пара. Але яно абавязкова прарасце.

Праект «Голас пакалення свабоды» суфінансаваны ў рамках праграмы польскага супрацоўніцтва дзеля развіцця Міністэрства замежных спраў Рэспублікі Польшча. Публікацыя адлюстроўвае выключна аўтарскія погляды і не можа атаясамляцца з афіцыйнай пазіцыяй Міністэрства замежных спраў Рэспублікі Польшча.